«Не розумем», – ужо ў які раз буркнуў Сяргейка «цёткам» і пахмурна дадаў «аш несупранту», міжволі ўсведамляючы, на якой мове было чарговае смяшлівае пытанне. Тры немаладыя жанчыны разваліліся на разных драўляных лавах і, папіваючы парэчкавае віно, «забівалі рамса». Адной з «цётак» была ягоная бабуля, якую называлі то Аннай, то Анэляй, а то й Гануляй.

***

Яны з мамай усю ноч ехалі ў купэ, і, з цяжкасцю засынаючы пад роўны перастук колаў і штуршкі хуткага цягніка, Сяргейка шкадаваў, што ў акне сярод бязмежнай непрагляднай цемры адно мільгалі цьмяныя водсветы ліхтароў ды трымцелі далёкія калоніі светлякоў – нябачных паселішчаў. Ён жа ехаў амаль што за мяжу, і хацелася нічога не прапусціць. Зранку мама абудзіла яго мілагучным звонам падшклянкаў.

– Гэй, соня, да Вільні ўсяго гадзіна засталася! Хуценька ўмывацца!

Сяргейка прынік да акна. Вата ранішняга тумана ахутвала падножжы крутых сакавіта-зялёных, нібыта навагоднія ёлкі, халмоў, між якіх водбліскамі залатога шара сонца гарэзліва прабіваліся нясмелыя праменчыкі. Па схілах мякка сцяліўся серпантын дарог з утульна прылепленымі паабапал вастраверхімі чарапічнымі дахамі цацачных домікаў і квадрацікамі садоў ды гародаў. Гушчыня дамоў нарастала і паступова злівалася ў горад. Вось скопішча дамоў пачалі праразаць вуліцы з тралейбусамі. А вунь царква – купалы асляпляльна бліснулі і зніклі ў змроку тунэля.

На вакзале іх сустракаў дзядзка Казімір, ён жа Казімеж і Казімірас. Па-еўрапейску фацэтны спадар з бакенбардамі не без цяжкасці падняў трынаццацігадовага Сяргейку, пацалаваў у шчаку і сказаў нібы па-руску, але з незнаёмым акцэнтам:

– А я ж тебя еще годовалым на руках носил. Яки вымахал! – потым ён абняў маму. – Ну а тебя, сестрица, годы не берут! Горжусь быть братом самой красивой блондинки Вильни и окрестностей.

Яны разам селі ў таксоўку, і дзядзька Казімір сказаў:

– Антокаль, – а затым дадаў: – Antakalnis, pra?au, pirmas posukis u? ba?ny?ios ? de?in?*.

Пасля маскоўскіх праспектаў горад здаваўся лялечным і надта замежным. Калісьці чырвоная, а цяпер з налётам смугі стагоддзяў чарапіца… Вулачкі, дзе з цяжкасцю разварочваліся вузкія чэшскія тралейбусы… Паўсюль незразумелыя надпісы… Вежа са сцягам на гары ў цэнтры горада… «Неперакрэсленыя» крыжы на большасці цэркваў…

Але Сяргейка ведаў, што Літва – несапраўднае замежжа, бо паўсюль жыгалі «волгі», «масквічы» і «жыгулі». Дый з таксістам дзядзька, ветліва спытаўшыся: ««Kiek tai kainuoja?»,** – расплаціўся рублямі.

– Ніёле ўчора ўвесь вечар корпалася, цэпелінаў*** напарыла ў гонар вашага прыезду, – сказаў не без пафасу дзядька Казімір, выцягваючы сумкі з багажніка.

– О, вось пра што я столькі гадоў марыла! – ажывілася мама. – Авохці мне! Не данясу слінкі да стала!

– А сама што ж, забылася, як бульбу драць?

– Ды не тая бульба ў Маскве, гатункі не крухмалістыя, дранікі і тыя распаўзаюцца.

***

– Laba diena, pra?au****, – дзверы адчыніла высокая хударлявая жанчына з бялявай капою на галаве і з востранькім падбародкам.

Пасля пацалункаў мама дастала маскоўскія падарункі, і дарослыя захапіліся сваімі размовамі. Сяргейка агледзеўся ў гасцёўні. На паліцах – амаль ніводнай кнігі на расейскай. Беларускія ён вызначыў адразу, а вось польскія і літоўскія блытаў з-за лацініцы. На пісьмовам стале стаялі тры бюсцікі.

– А хто гэта?

– Адам Міцкевіч, Янка Купала і Крысціёнас Данелайціс.

Пасля наеднага сняданка дзядзька Казімір павёў маскоўскіх гасцей на экскурсію. У Сяргейкі шыя забалела ад вярчэння галавой, калі ён аглядаў дзве тысячы скульптураў збора Пятра і Паўла. А калі загучалі велічныя гукі аргана, захацелася сесці, слухаць і асэнсоўваць гістарычны момант далучэння да замежжа, нібы зрабіў крок ў экран іншаземнага кіно. Недалёка ад алтара месцілася мульцяшная кампазіцыя з васковых фігурак нейкіх святых ў вышываных ільняных сукенках і чысцюткіх белых баранкаў на фарбаванай траўцы.

У горадзе пачалі трапляцца надпісы і па-руску. Сяргейка з цікавасцю чытаў вулічныя ўказальнікі.

– Дзядзька Казік, а што такое “Стиклю”?

– “Шкляная” значыць...

– Стекольная улица, – падказала мама.

– А чаму нельга было так і напісаць? – Сяргейка з маленства ўмеў задаваць цяжкія пытанні.

– Ну, разумееш, горад наш належыць многім культурам. Ты ж ужо чуў, што называюць яго і Вільна, і Вільня. А “Стиклю” – гэта руская транскрыпцыя літоўскай назвы.

Сяргейка цьмяна прыпомніў, што чуў калісьці гэтае слова ў школе, і зрабіў выгляд, што зразумеў “транскрыпцыю”. Ён разглядаў чырванаватую брукаванку і захапляўся, як роўна ляжаў кожны камень. Раптам з-за рога вынырнуў даўно абяцаны чырвоны касцёл Святой Ганны, і Сяргейка знямеў.

– Позняя готыка, – урачыста сказаў дзядзка Казімір і дастаў фатаапарат. – Напалеон хацеў паставіць збор на далонь і перанесці яго ў Парыж...

Яны гулялі па Старым горадзе, то пятляючы па гарбатых звілістых вулачках, то прысаджваючыся ў дагледжаных скверах, то забягаючы ў бар на філіжанку кавы ці ў крамкі, адкуль Сяргейка нецярпліва выцягваў маму за руку.

– А вось і мая любімая Замкавая, – усклікнула мама, задзіраючы галаву на вежачкі чарговай царквы, – ці як яна цяпер называецца?

– Літоўцы называюць “Пілес”, а афіцыйна ўсё яшчэ “вуліца Горкага”.

– Нічога не разумею, – прамармытаў Сяргейка.

Ён адно шкадаваў, што ўвечары ім з мамай прыдзецца з’язджаць ў нейкае мястэчка, дзе ён мусіць прабавіць паўтара месяцы вакацыяў у мамінай цёткі Ганны, якую ён ніколі не бачыў. Было шкада, бо гэты горад падаўся яму самым прыгожым, чароўным і таямнічым.

– Ды не сумуй ты так. Калі прыеду цябе забіраць, на зваротным шляху спынімся ў Вільні яшчэ на колькі дзён, – суцешыла мама.

– Так-так, – падхапіў дзядзька Казімір, – я вас у Трокі звязу.

Але гэтаму не суджана было здзейсніцца.

***

У мястэчка аўтобус прыйшоў ўжо ў прыцемках. На аўтастанцыі сустракала цётка Ганна – бадзёрая пенсіянерка ў белай хусцінцы ды з лагодным тварам. Яна падхапіла торбу і павяла іх паўцёмнай вуліцай да месца адбывання вакацыяў. Усю дарогу цётка не змаўкала, балбочучы на малазразумелай гаворцы, па асобных словах якой Сяргейка здагадаўся, што гэта сумесь польскай з беларускай. Мама, як ні дзіўна, усё разумела і, хаця і з цяжкасцю, але адказвала той жа самай мовай. Яна нарадзілася ў гэтых краях, паехала паступаць у Маскву ды там і выйшла замуж за тату.

Аднапавярховы драўляны дамок, ашаляваны даўно не фарбаванымі зялёнымі дошкамі, прысада ад веснічак да ганку, прасторная веранда, на якой неўзабаве накрылі стол…

Больш за ўсё Сяргейку спадабаўся хлеб. Саладкаваты аржаны бохан з кменам патыхаў вясковаю печкаю. Свежае масла з кропелькамі і вішнёвае варэнне ў празрыстых сподачках. За акном ў зорным бязветрыі нудзіліся цвыркуны. Вакол стала з вячэраю ў чаканні духмянай скарынкі шматзначна шпацыраваў беспародны сабака Базыль. На серванце з абыякавасцю плюшавай цацкі застыла рудая кошка Вавёра.

– Ну далібог, Сяргейка – ўвесь у бацьку, вейкі-та чаму не прычэсваеш? – жартавала баба Ганна. – А валасы шаўковыя, як у тваёй нябожчыцы маці, – павярнулася яна да мамы, а затым перажагналася.

Сяргейка, як звычаўна ў такіх выпадках, сумеўся. Вейкі ў яго і сапраўды былі даўжэзныя – рэдкая дзяўчына, нават нафарбаваўшыся, магла пахваліцца такімі. Аднойчы ў двары Сяргейку нават назвалі «лялькай», пасля чаго хлопец у роспачы спрабаваў пастрыгчы крыніцу свайго няшчасця, але быў схоплены за руку мамаю, якая напалохала, што тады вочы будуць слязіцца і нават гнаіцца. А карыя вочы, як і прамы точаны нос, дасталіся яму ад бацькі-грэка, які даўно пакінуў маму і жыў з новай сям'ёй у іншым горадзе. Маці не хацела згадваць пра гэта ў мястэчку, не любіла бабскіх спачуванняў і пагаданак.

Назаўтра яна пацалавала Сяргейку і шапнула:

– Называй цётку Ганну бабуляй, ёй спадабаецца.

Мама падышла да сцяны, на якой пад шклом вісела пажоўклае фота. На ім – малады вайсковец у кіцеле і канфедэратцы. Бабцы Ганне Бог не даў дзяцей, замужам пабыла ўсяго пару месяцаў. Муж быў паручнікам Войска Польскага і ў трыццаць дзевятым, ледзь паспеўшы паспытаць ваенных няўдачаў пад нямецкімі бомбамі, апынуўся ў савецкім канцлагеры. Адтуль трапіў ў армію Андэрса. Толькі два лісты за ўсю вайну і атрымала: адзін з-пад Тобрука недзе ў Егіпце, другое з Італіі, перад самой мужавай смерцю. Загінуў пад Монтэкасіна. Нават магілкі не давялося беднай бабе Ганне пабачыць. Больш замуж не пайшла, так да пенсіі на пошце і працавала. Усё гэта мама распавяла, калі яны збіралі ў палісадзе кветкі, і строга дадала:

- Слухайся бабулю Ганну, дапамагай па гаспадарцы. Каб мне потым за цябе не было сорамна.

Упершыню Сяргейка заставаўся адзін, без бацькоў так надоўга. Але ён да такой ступені ненавідзеў піянерлагеры з іх маршыроўкамі, дэвізамі і да ванітаў абрыдлай «Бескозыркой белой, в полоску что-то там», што з радасцю згадзіўся на гэтую добраахвотную эвакуацыю з пылнай, задушлівай Масквы.

Але цяпер, праводзячы маці на аўтобус, ён сумаваў, і сіратлівае пачуццё адзіноты і згубленасці ў гэтым чужым краі па-здрадніцку накочвала падступнымі слязамі.

- Я б і хацела, цётка Ганна, пабыць яшчэ крыху, але не магу: адгулы заканчваюцца, – адказвала мама на ўгаворы. Вось прыеду Сяргейку забіраць – а там адпачынак, пагашчу з тыдзень. Ну, бывайце здаровыя.

***

Раніцамі, пакуль бабка Ганна завіхалася на кухні, Сяргейка не без задавальнення выконваў яе даручэнні: выносіў Базылю місу з ежаю, потым сыпаў пшано ці пярлоўку курам, а пакуль тыя дзяўблі, даставаў цёплыя яшчэ яйкі з кошыка са збітым сенам, асцярожна адносіў іх на кухню і акуратна раскладаў на вышываным ручніку. Потым – снеданне на верандзе пад літоўскае радыё. Падліваючы варэння, бабка Ганна часам перакладала яму навіны ці ківалася ў такт музыцы.

Быў і тэлевізар, старэнькі, з мутнаватым малюнкам, сумнай першай маскоўскай праграмай і незразумелым літоўскім каналам. На сцяне цікаў гадзіннік з зязюляй. Над жалезным рыпучым ложкам бабы Ганны вісела ўкрыжаванне. А ўздоўж ложка – выцвілы плюшавы кілімчык з біблейскім сюжэтам кшталту той лялечнай сцэнкі, што Сяргейка бачыў у касцёле. Стары цёмны сервант з посудам і парцалянавымі статуэткамі быў адзінаю аздобаю «залы», не лічачы накрытага нябеленым ільняным настольнікам з карункамі круглага стала і белай паліванай керамічнай вазай з чырвонымі аксамітнымі вяргінямі на ім, а таксама пярэста-паласатых ходнікаў, прасцеленых ад дзвярэй да дзвярэй. У Сяргейкавай спальні апроч канапы, парэпанай шафачкі з шуфлядкамі ды пары крэслаў больш нічога не было.

Да абеда разам палолі грады ці падстрыгалі кусты. Пайшлі першыя трускаўкі, і Сяргейкавы рот звычайна быў заняты нават для размоваў.

А вось пасля абеду, калі баба Ганна клалася адпачываць, і пасля вячэры, калі прыходзілі суседкі-карцёжніцы, Сяргейка заставаўся сам-насам з сабою і сумаваў.

- Ты б на сажалку з хлопцамі схадзіў, – казала тоўстая цётка Альжбета, мяшаючы карты.

Сяргейка ўжо ведаў, што «сажалкі» – гэта «пруды», утвораныя на месцы гліняных кар'ераў вакол цагельні. Аднойчы суседскія хлопцы паклікалі яго з сабою купацца. Круты нязручны бераг, слізкае дно і мутная вада – гэта вам не ялцінскі пляж, дзе ён з мамай адпачываў летась. Але галоўнае, чаму Сяргейка не хацеў больш гуляць з суседскімі хлопцамі – гэта мова. Дзіўным чынам дзеці размаўлялі адразу на трох мовах і цудоўна разумелі адзін аднаго. Нягледзячы на тое, што большасць гаварыла на дыялекце беларускай, называлі яны сябе не беларусамі, а «тутэйшымі». А з Сяргейкі насміхаліся і дражнілі «маскалём».

Дзяўчынкі былі як на падбор: рослыя, грудастыя, рана паспелыя, амбітныя. Да такіх не падступішся. Перашэптваліся ды хіхікалі, калі побач які дарослы хлопец праходзіў. Дзе там, каб на Сяргейку ўвагу звярнуць. Вернецца ў Маскву – і распавесці няма чаго будзе, калі ўсе хлопцы, перабіваючы адзін аднаго, будуць выхваляцца сваімі летнімі амурнымі прыгодамі.

Дзіўная Літва, зусім не такой уяўляў яе сабе Сяргейка. Калі ў мясцовых пытаўся, дзе заканчваецца Літва, адказвалі: «А халера яе ведае, цяпер усё пераблыталася». У іх уяўленні «Літоўская зямля» доўжылася да Менска на ўсходзе і да Гародні на захадзе, ад Браслава на поўначы да Пінску на поўдні. «А дзе ж тады размаўляюць па-літоўску?» – «Лабасы? А, гэта на Жмудзі, ну ў Вільні трошкі, панаехалі пасля вайны». А мясцовыя – яны «тутэйшыя», у адрозненне ад чужынцаў – расейцаў, літоўцаў і жыдоў.

І тады Сяргейка пачаў даследаваць мастэчка, гадзінамі самотна сноўдаючыся на пылных вулках. Цікавае паселішча – ні горад, ні вёска. У цэнтры – плошча з белым барочным касцёлам і помнікам Леніну з аблупленай «пазалотай» на фоне двухпавярховага сельсавета, дзе за Польшчаю была ўправа. Насупраць – так званы калгасны рынак, на якім у трох радах бабулі гандлявалі зусім не калгаснымі таварамі: ягадамі, гуркамі, цыбуляй, тварагом, кілбасамі. У кутку, за скверыкам з помнікам – аўтастанцыя з пуставатым буфетам, што насіў гордае найменне «кавярня». Паўз плошчу праходзіла галоўная вуліца, яна ж – асфальтаваная шаша, вакол якой радком выстраіўся шэраг дабротных двухпавярховых жылых дамоў даваеннай пабудовы і два пачварныя сілікатныя «навадзелы», якія мясцовы люд называў «крамамі» – прадуктовы і прамтаварны магазіны. На суседняй перпендыкулярнай вуліцы вылучаліся школа, дзіцячы садок, калгасны свіран (былая сінагога) і пошта, на якой калісці працавала баба Ганна. Усяго вуліцаў было з дзесятак: у асноўным брукаваныя, а на ўскраінах – пылныя грунтовыя завулкі. Рознакаляровыя дамкі былі пераважна драўляныя, з шэрымі шыфернымі дахамі, зрэдку – бляшанымі, пакрытымі тэракотавай фарбай, але заўсёды з садамі-гародамі. З задніх двароў мычала, бляяла, рохкала. А ўжо кукарэкала і квахтала, як у сапраўднай вёсцы.

На адным баку мястэчка ўзвышалася бела-цагляная лесапільня, на другім чырванелася цагельня. Хвілінаў за дваццаць, не спяшаючыся, з канца ў канец.

***

Неяк у самую спёку Сяргейка ад няма чаго рабіць зайшоў у прамтаварны магазін. У пустым душным памяшканні панавала адвечная цішыня, якую парушала адно зумканне паўсонных мух. За прылаўкам сядзела з кнігай разамлелая прадаўшчыца ў салатавым халаце на голае цела. Сяргейка пачаў разглядаць небагатую вітрыну канцтавараў.

- Хлопец, а ты праўда з Масквы? З самой? – нечакана спыталася прадаўшчыца і ўсміхнулася дзвюма залатымі каронкамі.

Цётцы было добра за трыццаць. Яна ўстала, падышла да канцылярскага прылаўка. Высокая, худая, ажно пляскатая. Праз адбеленую перакісам салому цямнелі карані валасоў. Пад слівападобным носам расплыліся ў зацікаўленай усмешцы тонкія шнуры вуснаў. Пад прамым позіркам хлопец сумеўся. Не падымаючы вачэй, ён суха адказаў:

- Так, а што?

- Сумна, мабыць, у нас тут пасля сталіцы? – прадаўшчыца абаперлася локцямі аб шкляны прылавак. –Баба Ганна ды куры – уся кампанія?

Бессаромны погляд слізгаў па аголеных руках Сяргейкі, забіраўся пад паркалёвую кашулю ў клетку, чапляўся за сківіцы. Сяргейка адчуў, што чырванее, і яму захацелася збегчы. Вочы сутаргава перабіралі алоўкі, пеналы, вугольнікі, аўтаручкі…

- Мабыць, ні сяброў, ні дзевак тут пакуль няма? – яе жаркія пальцы леглі на моцна сціснутыя халодныя кулачкі падлетка.

У гэты момант ён убачыў каробку пластыліну. А мама пакінула яму грошаў на дробныя выдаткі. Сяргейка асцярожна вызваліў руку і пастукаў пальцам па шкле:

- Дайце мне, калі ласка, пластылін, – голас яго па-здрадніцку дрыжаў.

- Адну каробку, мой прынц? – пачуўся жаночы смяшок са значэннем.

- Дзве, – нечакана для сябе адказаў Сяргейка і чамусьці азірнуўся.

Калі яна давала рэшту, то паклала яе не ў металічную талерку, а проста яму ў далонь – як апаліла.

Сяргейка рэзка павярнуўся і амаль пабег, сціскаючы ў адной руцэ каробкі, а ў другой – дробязь.

***

Дома ён зляпіў з зялёнага пластыліну лялечную копію дамка бабы Ганны. Дах зрабіў карычневым, комін і акенцы – белымі. Увечары прынес на далоньцы паказаць бабкам. Цётка Альжбета ажно карты ўпусціла:

- Глядзі, Гануля, твая хата! Толькі яблыні перад уваходам не хапае.

Баба Ганна і цётка Данута згодна заківалі галовамі.

Назаўтра Сяргейка выляпіў з натуры пару суседніх беленых дамоў, але скончыўся белы пластылін.

- Баба Ганна, ты ў краму сёння пойдзеш? Купі мне яшчэ пластыліну.

- Ды нешта ломіць мяне сёння, артрыт пракляты. Я цябе якраз прасіць хацела мыла купіць… а вось яшчэ, імбрычак разбіла раніцай… Сходзіш?

- Схаджу, толькі… А там заўсёды гэтая прадаўшчыца фарбаваная?

- Галька ці што? Ну, пакуль зменшчыца ў адпачынку. А што, нахаміла табе? Ты не зважай, нярвовая яна, бяздзетная, мужык у яе малады, а ўжо п’е і гуляе па-чорнаму.

- Баба Ганна, а што ў цябе ў маленькім сарайчыку, які за парэчкай?

- Ды пусты ён, казу вось калісьці трымала, калі сілы былі.

- А падлога там якая?

- Цэментная, а што? – насцярожылася жанчына.

- А можна я там ляпіць буду, бо дамкі расстаўляць няма дзе?

- А чаму ж не. Толькі падлога там не мытая ўжо каторы год.

Баба Ганна старанна шаравала падлогу, а Сяргейка цягаў ваду, па палове вядра, з калонкі ля дарогі. Сам вымыў невялікае акенца, шырока расхінуў дзверы, каб сохла хутчэй, і, узяўшы паперу з алоўкам, накіраваўся ў сваю першую «экспедыцыю». Цяпер ён блукаў па вуліцах мэтанакіравана: маляваў план паселішча. Хлопца апанавала ідэя вырабіць з пластыліна ўсё мястэчка.

***

Галька стаяла на разбітым ганку крамы. Убачыўшы прадаўшчыцу, Сяргейка адвярнуўся і зусім быў наважыўся звярнуць у завулак, але было запозна.

- Гэй, маскоўскі!.. Як там цябе?..

Калі Сяргейка падышоў, яна бліснула хітраватай усмешкай і стаматалагічным золатам ды бесцырымонна насыпала яму ў вольную руку семак. З той жа нязмушанасцю Галька вырвала з рук хлопца намаляваны алоўкам накід плана мястэчка.

- Гэта што, план рабавання банка? – яна з'едліва мружылася на сонцы, без перапынку лузгаючы семкі. – А вось зараз у дэфензіву здам. Не, знаёмаму кэдэбісту патэлефаную, – зарагатала і штурханула ў плячо, так што Сяргейка апынуўся ў душным ценю крамы.

- Мабыць, ізноў за пластылінам?

- Ну так, пару каробачак вазьму… Яшчэ мыла і імбрык…

- Ну, імбрык у мяне адзін. Аддам, толькі калі гарбату пойдзеш піць да мяне ў падсобку, прыгажун, – ізноў рагатнула і замкнула ўваходныя дзверы. – Абед у мяне!

Не паспеў Сяргейка ўвайсці ў цёмнае памяшканне з мяхамі і картоннымі скрынямі, ак спатыкнуўся і ўпаў, але не на падлогу, а на звязаныя цюкі нейкай вопраткі. У цемры ізноў пачуўся смяшок, і побач плюхнулася цела, шчыльна прыціскаючыся да ягоных сцёгнаў. Неўзабаве ён адчуў у пахвіне руку, а побач з вухам – гарачае дыханне.

Ад яе пахла нейкім духмяным «Дзінтарсам», гаспадарчым мылам, семкамі і танным пладова-ягадным віном. Адной рукою яна балюча абхапіла ягоную шыю, а другой – корпалася ў матні. «Напэўна, зараз будзе “гэта”», –мільганула ў галаве. Стала ніякавата, шыя ныла. Яна шумна дыхала, пакуль не ўпілася ніжэй вуха. Шумнае трэнне паветра ў яе ноздрах раздражняла, але адначасова абяцала прыгоду. “Калі прыеду ды распавяду, хлопцы ў двары не павераць...”

Галька нарэшце ўправілася з гузікамі шырынкі, і ён адчуў настойлівае пагладжванне. “Не, толькі не цалавацца...” Ён згадаў яе залатыя зубы і чорнае шалупінне на вуснах. Яе рука пралезла пад гумку ягоных трусоў. Стала горача. Ён не супраціўляўся і нават прыўзняўся, калі яна разам спускала трусы і штаны. Потым Галька схапіла ягоную амаль знямелую руку і паклала на свой набухлы сасок у пупышках. Сяргейка адвярнуўся і ўткнуўся носам ў галошы, што стаялі на стэлажы і рэзка смярдзелі гумаю. Ён адчуваў, як яе галава нахілілася да пахвіны, а ў члене заказытала. “Што я павінен рабіць, што я павінен рабіць?” – стукала ў скронях. У гэты момант ён больш за ўсё баяўся, што яна будзе насміхацца з яго няўмеласці. Але Галька ўсё зрабіла сама. Цяжка дыхаючы, яна села на яго верхам, расхінула халат і пачала рытмічна рухацца.

Было цяжка і душна. Час ад часу яна ўпраўляла член, што выслізгваў з похвы, і нахілялася да твару, каб пацалаваць, але Сяргейка ўпарта нюхаў гуму і пацалункі абпальвалі толькі шыю. Калі яна пачала сцішана стагнаць – амаль так, як ён выпадкова чуў некалькі разоў начныя стогны маці за сценкаю, калі прыходзіў дзядзька Пятрусь, яе начальнік, – ён адчуў палёгку і зразумеў, што “працэдура” заканчваецца.

Калі Сяргейка выйшаў на вуліцу, нагружаны дзесяткам каробак пластыліну, з шырынкай, у спешцы зашпіленай не на тыя гузікі, пачынаўся дождж. Вецер уздымаў клубы пылу на дарозе, а затым парывіста шпурляў жменямі буйныя кроплі, што, трапіўшы ў перасохлы пыл, імгненна рабіліся цёмнымі камячкамі. “Ой, а я ж грошы забыўся аддаць ёй за пластылін... А можа так пасля “гэтага” і трэба...” Калі ён, вымаклы, забягаў у сарай, прыціскаючы да жывата вільготныя каробкі, дождж ператварыўся ў залеву.

***

Кожны дзень яму ўдавалася ляпіць прыкладна па дзясятку дамкоў. Каб сэканоміць пластылін, Сяргейка выкарыстоўваў пустыя карабкі з-пад запалак, што ашчадная баба Ганна ў дастатку панаскладала за печкаю – ён абмазваў іх толькі звонку. З таго ж запалкавага картону майстраваў плоцікі, а камлі дрэваў дзеля эканоміі карычневага рабіў з галінак, назбіраных у садзе.

На падлозе сарая Сяргейка накрэсліў вугалем план, і кожны гатовы будынак акуратна ставаў на сваё месца. Калі нешта забывалася ці ўяўлялася смутна, хлопец ізноў ішоў у “экспедыцыю” з паперай і алоўкам. З лесапільняю давялося паваждацца, каб “схапіць” нестандартную канфігурацыю, а вакол царквы ён кружляў больш за гадзіну, замалёўваючы архітэктурныя “збыткоўнасці”.

Штовечар баба Ганна з сяброўкамі заходзілі палюбавацца на навінкі. Былі “охі” ды “ахі”, парады і каментары. Слава разнеслася па наваколлі, пачалі наведвацца і суседзі. Давялося бабе Ганне ўкруціць ярчэйшую лямпачку ды паставіць лаву для гледачоў. Адна дзяўчынка прынесла ў падарунак пачатую каробку пластыліну. А дарослыя сталі з павагаю называць Сяргейку “наш архітэктар”. Дзверы ён звычайна зачыняў, каб выпадкова не наскочылі цікаўны цяльпук Базыль ці шкадлівая Вавёра.

Але аднойчы ўвечары дзверы нечакана расчыніліся, і, зладзеявата азіраючыся, з’явілася Галька. Яна была ў квяцістай кофтачцы, туфлі на абцасах, з нафарбаванымі вычыма і вуснамі, з начосам на мытай галаве – відаць, вярнулася вячэрнім аўтобусам з Вільні. Галька з нязграбнай перасцярогай, каб не наступіць на пластылінавае царства, падышла да стала, за якім сядзеў Сяргейка, і паклала вялікую каробку цукерак.

Сяргейка ўтаропіўся ў белую пластылінавую школу і адчуў халодныя рукі на плячах і кантрастна палкія вінныя пары каля вуха.

- Засумаваў, мой прынц? – падступны шэпт вільготных вуснаў, што дакрануліся да вуха.

Сяргейка адхіснуўся, баючыся запэцкацца памадай, але тут жа адчуў яе руку ў пахвіне і грудзі, што церліся аб плечы. Цёплая хваля прабегла па жываце. Галька развярнула крэсла і ўпала на калені. Яе рукі хутка і спрактыкавана расшпільвалі ўсё запар, а ягоныя пальцы, выпэцканыя пластылінам, застыглі на дамку з так і не прымацаваным комінам.

Калі ён адчуў ў пахвіне маніпуляцыі прахалодных рук, дзверы з грукатам адчыніліся. На парозе стаяла баба Ганна.

- Ах ты курва... – яна працягнула руку ў бок Галькі, але раптам схапілася за сэрца. Ногі падкасіліся і, падаючы, баба Ганна ўдарылася галавою аб ножку крэсла.

Галька кінулася за дзверы, у цемру. Сяргейка ўстаў, чырвоны і разгублены, і кінуўся ў дом, адкуль чуліся галасы Альжбэты і Дануты. Убегшы ў пакой з расхрыстанай кашулей і расшпіленай шырынкай і выпэцканымі пластылінам рукамі, ён, заікаючыся, выдавіў:

- Там... баб Ганна... – і заплакаў.

Бабы кінуліся ў сарай, забожкалі. Потым дапамаглі бабе Ганне зручна легчы, прынеслі вады, і Данута пабегла на суседнюю вуліцу па медсястру.

Ноччу “хуткая” звезла бабу Ганну ў віленскую больніцу. Інфаркт і страсенне мозгу. Сяргейка усю ноч праседзеў на парозе сарая з уключаным святлом, тупа глядзеў на раздушаныя дамкі і каробку цукерак. Яму здавалася, што ўва ўсім вінаватыя цукеркі. Трэба было выкінуць іх разам з гэтай назолай Галькай... Дык проста так яна б і не пайшла... Клікаць на дапамогу бабулек? Сорамна. Цяпер баба Ганна раскажа ўсё маме. Калі выжыве. Цётка Альжбэта так галасіла, калі насілкі грузілі ў “хуткую”, што Сяргейка зразумеў: справы дрэнь.

***

На золку ацяжэлая галава ўжо не трымалася, і ён задрымаў, прыхінуўшыся да дзвярнога вушака. Абудзіў яго Базыль сваім шурпатым языком. Як у тумане дапяў Сяргейка да ложка і бухнуўся не распранаючыся. “Родненькая, ну выжыві!” – шаптаў ён у мокрую падушку.

Апоўдні прыйшлі Альжбэта, Данута і яшчэ колькі суседзяў.

Мамцы тваёй патэлефанавалі, заўтра абяцала прыехаць, – сказала дрыжачым голасам цётка Альжбэта.

Вочы ў яе былі маленькія, пачырванелыя. У барознах зморшчынаў на шчаках блішчала вільгаць, у руках – насоўка.

– У мяне пакуль пажывеш... Базыль! – яна абняла сабаку, які ткнуўся ёй у калені, і заплакала.

Сяргейка ўсё зразумеў.

– Ужо трэці інфаркт, нічога не зробіш, – хлюпаючы бруснічным носам, сказала цётка Данута. – Бедная Гануля, найдабрэйшая душа, супакой, Божа, яе душу.

Раздаліся ўсхліпы. Пачалася падрыхтоўка да пахавання, мітусня, у якой Сяргейка зусім згубіўся.

Назаўтра прыехала маці, не адна. З ёю быў дзядзка Пятрусь. На безыменных пальцах абодвух паблісквалі новыя заручальныя пярсцёнкі. Калі яны з Сяргейкам выйшлі ў сад, мама, збянтэжана апусціўшы вочы долу, ціха сказала:

– Дзядзька Пятрусь цяпер будзе жыць з намі, – і, памаўчаўшы, дадала: – будзе дапамагаць табе рабіць урокі і вазіць на сваёй машыне на тэніс, а па выходных – на дачу.

– Вы ажаніліся, так?

І тут у Сяргейкі пацяклі слёзы. Яму падалося, што мама яго кінула, здрадзіла яму. І гэта тады, калі ён адчуваў сябе самым вінаватым і няшчасным на свеце. Яму хацелася паспавядацца перад кім-небудзь. А яна стаяла такая недаступная, у чорным, і абапіралася на плячо дзядзкі Петруся. А бабця Ганна, такая родная і чужая адначасова, з крэйдавым тварам ляжала ў дамавіне, заплюшчыўшы вочы, каб не бачыць ганебнай Сяргейкавай слабасці. Ён самотны ў гэтым свеце... Яго ўсе пакінулі...

Як у тумане стаяў ён каля дамавіны ў касцёле, калі апрануты ў чорнае і фіялетавае ксёндз чытаў “Анёл панскі...” пад спевы хора і гукі аргана. На могілках, паводле каталіцкага звычаю, труну не адкрывалі, а калі пад апошнія галашэнні бабак яе апускалі ў свежую магілу, Сяргейка паклаў на века пластылінавый дамок – той самы, зялёны, з белымі вокнамі і комінам – дамок бабы Ганны.

У Вільні спыняцца не сталі – толькі перасадка на вакзале. У вокнах хуткага цягніка замільгалі акуратныя дамкі і расталі ў вячэрняй шэрані... Бывай, пластылінавая Літва, бывай...

-----------------------------------------------------

*першы паварот за храмам направа (літ.).

**Колькі з мяне? (літ.).

***Цэпеліны – страва літ. і бел. кухні з цёртай бульбы і свініны.

****Добры дзень, калі ласка (літ.).